مطالعه کوهورت، شاخص و معیار مهم توسعه‌یافتگی پژوهش در هر منطقه است
به همین منظور پایگاه خبری وب‌دا خوزستان با دکتر نادر صاکی، مجری طرح کوهورت هویزه گفت‌وگویی انجام داده که نحوه شکل‌گیری، فعالیت و نتایج بدست آمده را تشریح می‌کند.هدف از طراحی مطالعات کوهورت در کشور و در دانشگاه ما چیست؟
در دهه‌های اخیر به علت انتقال اپیدمیولوژیک در ایران که شامل افزایش نسبت بار بیماری‌های غیرواگیر به بیماری‌های واگیر و نیز به علت پیر شدن جمعیت ایران و همچنین شهرنشینی، بیشتر ترکیب بیماری‌ها و بار آنها تغییر یافته است. طبق آمارهای ثبت شده وزارت بهداشت، تعداد مرگ ناشی از بیماری‌های غیرواگیر ایران در سال ۱۳۹۶ برابر ۳۸۰۰۰۰ مورد بوده که ۳۱۳۰۰۰ مورد آن ناشی از بیماری‌های غیرواگیر می‌باشد، بعبارتی یعنی معادل ۸۲% کل مرگ‌ها را تشکیل می‌دهد. در ایران ۴۳% از علل مرگ قلبی عروقی است. ۴۷% از مرگ‌ها در ایران مرگ زودرس (زیر ۷۰ سال) است. ۲۲% از مرگ‌ها، مرگ‌های خیلی زودرس (زیر ۵۰ سال) است. با شناسائی علل و پیشگیری از مرگ‌های زودرس می‌توانیم امید به زندگی را در جامعه افزایش دهیم. از این رو به جهت یافتن الگوی بیماری‌ها و به دنبال آن یافتن راه حل، باید مطالعاتی در هر منطقه فراخور شرایط آن منطقه مانند آب و هوا، تغذیه، وضعیت بهداشتی و قومیت طراحی شود. در طول چهار دهه اخیر میل به زندگی در افراد کشور از متوسط منطقه‌ای بالاتر رفته است. مرگ مادر و نوزاد بشدت کاهش پیدا کرده و با فقر و گرسنگی در کشور مبارزه شده است. با افزایش سن، افراد جامعه بیشتر در معرض بیماری‌های غیرواگیر هستند. لذا پیشگیری از عوارض جدی این بیماری‌ها در افزایش کیفیت زندگی و توانمندی جامعه موثر خواهد بود. بهترین نوع مطالعه برای به دست آوردن الگوی بیماری‌ها در طول زمان و پیشگیری از عوارض جدی آنها، کوهورت مبتنی بر جمعیت می‌باشد.
انتخاب محل انجام مطالعه کوهورت بر چه مبنائی بوده است؟
با توجه به اینکه مکانیزم ایجاد بیماری‌ها بر اساس شرایط جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی می‌تواند متفاوت باشد، لذا وزارت بهداشت انجام این مطالعه جامع و آینده‌نگر را در منطقه ضروری تشخیص داده و شهرستان هویزه را برای انجام این مطالعه برگزید. اهداف مطالعه، ایجاد یک زیر ساخت و بستر مناسب تحقیق بر اساس جمعیت برای محققین در حوزه علوم پزشکی، تعیین شیوع و بروز بیماری‌های غیرواگیر در منطقه، تعیین علل کل مرگ‌ها و میزان اختصاصی علیتی مرگ، تعیین عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر، ایجاد یک بیوبانک جامع برای مطالعات پایه و ژنتیک و کشف بیومارکرها و دیگر تعیین کننده‌های بیولوژیکی بیماری‌ها است. ویژگی انتخاب شهرستان هویزه در مطالعات کوهورت در دسترس بودن افراد، حداقل میزان مهاجرت افراد ساکن در محل، قومیت تقریبا یکسان و دست نخورده، وجود روحیه همکاری در افراد بومی و کافی بودن امکانات موجود در منطقه مورد مطالعه است.
چگونه در این مدت توانستید آمار دقیق افراد شرکت کننده در مطالعه را به دست آورید و در چه تاریخی مطالعه شروع شد؟
در ابتدا جلسات توجیهی با مسئولین محلی از جمله امام جمعه شهرستان، فرماندار، شهردار، شورای شهر و نیز خیرین و معتمدین محل برگزار شد تا اهمیت انجام این مطالعه برای ترغیب به شرکت حداکثری روشن گردد. برای جمع‌آوری اطلاعات جمعیتی شرکت‌کنندگان مناطق شهری و روستائی هویزه، نخست نقشه منطقه ترسیم شد. سپس با کمک بهورزان و نیروهای داوطلب محلی هلال احمر با استفاده از GPS، جمعیت مورد مطالعه سرشماری شد. برای انجام این سرشماری، پرسنل آموزش‌دیده در مراجعه خانه به خانه، اطلاعات جمعیت گروه هدف (۳۵ تا ۷۰ سال) شامل نام و نام خانوادگی، جنس، سن، آدرس و شماره تماس، نسبت افراد با سرپرست خانوار و کد ملی را جمع آوری کردند و مختصات جغرافیایی محل زندگی افراد واجد شرایط ثبت شد. برای توجیه و تشویق افراد به شرکت در مطالعه، پمفلت اطلاعات عمومی در مورد طرح کوهورت در اختیار آنها قرار گرفت. در سرشماری انجام شده قبل از شروع پروژه کوهورت شهرستان هویزه، ۷۷۷۲ نفر وارد مطالعه شدند که شامل ۴۳۷۸ نفر جمعیت شهری (۲۱۸۷ مرد ،۲۱۹۱ زن) و ۳۳۹۴ نفر جمعیت روستایی(۱۶۱۱ مرد، ۱۷۸۳ زن) بودند. علاوه بر آن در هفت روستا و دو شهر شهرستان دشت آزادگان نیز تعداد ۴۳۳۱ نفر و در مجموع ۱۰۰۰۹ نفر وارد مطالعه کوهورت هویزه شدند. در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۵ محل انجام مطالعه توسط دکتر رضا ملک‌زاده، مجری کشوری کوهورت پرشین، افتتاح و اولین نمونه‌گیری‌ها انجام شد. برای نظم دادن به این مطالعه و بر اساس دستور‌العمل کشوری کوهورت، کمیته‌های علمی (شورای پژوهشی) و اجرایی تشکیل گردید.
چگونه از افراد برای شرکت در مطالعه دعوت و در مدت حضور چه اقداماتی انجام می‌شود؟
دعوت افراد برای شرکت در مطالعه کوهورت، توسط فردی آموزش دیده یک هفته قبل از مراجعه انجام و مجدد یک روز پیش از مراجعه جهت یادآوری با آنها تماس تلفنی گرفته می‌شود. در روز مراجعه بعد از توجیه افراد شرکت‌کننده در زمینه اهمیت انجام مطالعه، رضایتنامه آگاهانه کتبی اخذ می‌گردد. با استفاده از مدارک شناسایی معتبر، ثبت نام انجام شده و مشخصات آنها در نرم افزار برخط پذیرش ثبت می‌شود. به هر شرکت کننده در مطالعه کوهورت پرشین شاخه هویزه کد ۱۱ رقمی اختصاصی داده می‌شود که چهار رقم اول بیانگر نام استان و شهر محل زندگی، رقم بعدی به محل سکونت (از قبیل شهر، روستای اصلی، روستای قمر و سیار)، چهار رقم بعدی به کد خانوار و دو رقم آخر به موقعیت فرد در خانوار مربوط می‌شود. از این کد برای برچسب زدن بر روی تمام نمونه‌های بیولوژیک و مستندات وی استفاده می‌شود. مراجعه به بخش‌های مختلف مرکز کوهورت برای مراجعه کنندگان لازم است به شرح زیر صورت پذیرد:
- پذیرش و تکمیل سوالات مربوطه و دریافت کارت مخصوص برای مراجعه با کد اختصاصی
- مراجعه به آزمایشگاه و نمونه‌برداری خون، ادرار، مو و ناخن
- سنجه آنتروپومتری
- پذیرائی صبحانه در محل اختصاص یافته
- پرسشگری (عمومی، تغذیه، پزشکی)
- معاینات چشمی و تکمیل فرم‌های مربوطه
- سنجش شنوائی و تکمیل پرسش‌های مرتبط
- انجام نوار قلب و تکمیل پرسش‌های مرتبط
- انجام اسپیرومتری و تکمیل فرم‌های مربوطه
در مجموع این اقدام حدود سه ساعت طول می‌کشد و در طول مراحل پرسش و معاینات، مسئولان اجرائی به حفظ روحیه شرکت‌کنندگان کمک می‌کنند.
در مورد مراحل پیگیری سالانه شرکت‌کنندگان در مطالعه توضیح دهید.
در طرح مطالعاتی کوهورت هویزه، پیگیری سالیانه برای حداقل ۱۵ سال از زمان ورود افراد به مطالعه انجام می‌گیرد. این فاز از اول آذرماه سال ۱۳۹۶ آغاز شده است. پیگیری افراد به دو صورت فعال (تلفنی) و غیرفعال (خود اظهاری و گزارش مراکز ثبت مرگ و بیماری‌ها) انجام می‌شود. در پیگیری فعال، پرسشنامه پیگیری سالیانه توسط یک پزشک، دو پرستار و دو مامای آموزش دیده تکمیل می‌گردد. در این پرسشنامه اطلاعات عمومی (از جمله تغییر محل سکونت و شماره تماس فرد و خویشاوندان)، وضعیت حیاتی شخص (زنده بودن یا فوت)، علت رخداد مرگ و در صورت زنده بودن سابقه بستری شدن، مراجعه به پزشک و تشخیص بروز بیماری‌های شدید و جدید، اقدامات تشخیصی و درمانی، بررسی نمونه‌های بافتی (از جمله پاتولوژی، سیتولوژی، بیوپسی، اسمیر خون محیطی)، قلبی عروقی (آنژیوگرافی، اکوکاردیوگرافی، تست ورزش و نوار قلب)، گوارشی (آندوسکوپی، کولونوسکوپی و …)، ریوی (برونکوسکوپی، تست تنفس)، عصبی عضلانی (نوار مغز، نوار عصب-عضله)، جراحی ( بای پس عروق کرونر، استنت عروق مغزی، آنژیوپلاستی، تعویض دریچه قلب، برداشتن تومور، پیوند عضو، قطع اندام، جراحی مفاصل، سزارین و سایر اقدامات) و رژیم دارویی که در فاصله یکسال از ورود فرد به مطالعه برای وی اتفاق افتاده، ثبت می‌گردد. پیامدهای مطلوب مطالعه، بروز “سکته قلبی، سکته مغزی یا سرطان” است که در صورت تایید در شرکت‌کنندگان مراجعه‌کننده به کلینیک و بیمارستان، تکنسین آزمایشگاه یک نمونه خون از فرد تهیه می‌کند. اگر سرطان به عنوان پیامد مطلوب گزارش شده باشد، علاوه بر این از مراکز تشخیصی و درمانی و مراکز ثبت سرطان درخواست می‌شود نمونه‌ای از بلوک‌های پاتولوژی فرد شرکت‌کننده را در اختیار تیم اجرایی قرار دهند. به منظور تأیید اطلاعات پزشکی بدست آمده از شرکت‌کنندگان، در صورت نیاز مدارک مربوط به اقدامات تشخیصی، درمانی و بستری توسط یک نفر نیروی جمع‌آوری کننده مدارک (پرستار) از مراکز درمانی، بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها جمع‌آوری می‌شود. رخداد پیامدهای مطلوب و فوت در اثر این پیامدها ابتدا توسط پزشک عمومی ثبت شده و در مرحله بعد توسط دو پزشک متخصص داخلی آموزش دیده، مستندات پزشکی و گواهی فوت افراد ارزیابی و تایید می‌گردد. در صورت عدم پاسخگویی افراد طی تماس تلفنی یا عدم دسترسی به مستندات پزشکی آنها، تیم پیگیر جهت تکمیل پرسشنامه‌ها به درب منزل در مناطق روستایی و شهری مراجعه می‌نمایند.
پرسشنامه پیگیری تلفنی سالیانه جهت ثبت بروز بیماری‌ها، اقدامات تشخیصی و درمانی (دارویی و غیردارویی) و پرسشنامه سبک زندگی و بسامد خوراک برای بررسی تغییرات عوامل خطر و یا عوامل محافظت کننده بیماری‌ها در سال‌های پنجم، دهم و پانزدهم پیگیری، مجددا برای همه افراد مورد مطالعه تکمیل می‌گردد.
در سال‌های پنجم، دهم و پانزدهم پیگیری، نمونه‌گیری مجدد (خون، ادرار، مو و ناخن) انجام می‌گیرد و شاخص‌های تن‌سنجی اندازه‌گیری می‌شوند. ضمنا در صورت بروز سکته قلبی، سکته مغزی یا سرطان، یک نمونه خون از فرد بیمار در همان سال تهیه و در بیوبانک ذخیره می‌گردد.
در مورد زیر شاخه‌های کوهورت توضیح دهید.
کوهورت هویزه یکی از منسجم‌ترین کوهورت‌های پرشین است که علاوه بر کوهورت بالغین ویژه بیماری‌های غیرواگیر، زیر شاخه‌های متعدد دارد، از آن جمله کوهورت چشم، کوهورت گوش، کوهورت قلب و کوهورت تنفس است. کوهورت چشم هویزه جزو شش مرکز کوهورت پرشین در زیر شاخه چشم می‌باشد. این کوهورت از دی‌ماه ۱۳۹۶ آغاز به کار نموده است. در ابتدا پرسشنامه در مورد تاریخچه پزشکی مثل سابقه ابتلا به دیابت، سابقه فامیلی بیماری‌های مهم و شایع چشمی از جمله گلوکوم، پارگی شبکیه، شب کوری و قوز قرنیه و هرگونه جراحی چشم بررسی می‌گردد. زمان آخرین معاینه چشم پزشکی، شکایت‌های احتمالی بینایی (علائم خشکی چشم شدید شامل سوزش، احساس جسم خارجی و سخت باز شدن پلک‌ها) ثبت می‌گردد. معاینات چشمی شامل لنزومتری، دقت دید دور و نزدیک، بررسی عیوب انکساری و حرکات چشم مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
کوهورت گوش اولین مرکز راه اندازی شده ساب کوهورت سلامت شنوائی در کشور است. این کوهورت از آبان‌ماه ۱۳۹۶ آغاز به کار نموده است. برای هر فرد پرسشنامه ۳۵ سوالی مربوط به اطلاعات شنوایی تکمیل می‌گردد. در ابتدا با کمک دستگاه اوتوسکوپ معاینه بعمل می‌آید. در صورت عدم وجود جرم گوش، ارزیابی‌های پایه شنوایی توسط شنوایی شناس مجرب انجام می‌شود. این ارزیابی‌ها در اتاقک کاملا آکوستیک انجام شده و با تست دیاپازون تایید می‌گردد. دستگاه ارزیاب شامل ادیومتری اصوات خالص جهت تعیین آستانه شنوایی شخص در فرکانس‌های اکتاوی ۸۰۰۰-۲۵۰ هرتز انجام می‌پذیرد. جهت تعیین مشکلات سیستم انتقال شنوایی، تمپانومتری استفاده شده که التهابات پرده تمپان و وجود عفونت در فضای گوش میانی را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. موارد دارای مشکل به متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع داده می‌شوند.
کوهورت قلب از خردادماه ۱۳۹۸ آغاز به کار نموده است. در این بخش پرسشنامه ۵ سوالی درد قفسه سینه سازمان بهداشت جهانی و پرسشنامه بررسی تپش قلب برای هر یک از افراد تکمیل می‌گردد. همزمان برای افراد نوار قلب با دستگاه الکتروکاردیوگراف ۱۲ کانال توسط فرد آموزش دیده گرفته می‌شود. نوارهای قلب افراد مورد مطالعه مستقیما برای متخصص قلب و عروق فرستاده می‌شود تا در تشخیص مشکلات کاردیوگرافی این افراد مورد استفاده قرار گیرد.
کوهورت تنفس از اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۸ آغاز به کار نموده است. هدف از کوهورت تنفس، بررسی مشکلات تنفسی شایع از جمله سرفه مزمن، رینیت مزمن، آسم و آلرژی و بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی می‌باشد. برای کلیه شرکت‌کنندگان در کوهوت هویزه، ارزیابی سیستم تنفسی با دستگاه اسپیرومتری انجام می‌شود. تخمین شیوع اختلالات تنفسی در بالغین و تعیین بروز و روند طولانی مدت آسم و خس خس سینه، مطالعه عوامل خطر بالقوه در میزان بروز و تداوم خس خس سینه و دیگر اختلالات تنفسی از دیگر اهداف اختصاصی کوهورت تنفس می‌باشد. در این بخش، پرسشنامه‌های COPD، SNOT-۲۲ ، آسم و آلرژی برای هر یک از افراد تکمیل می‌شود.
چگونه کنترل کیفی بر روی داده‌ها در مطالعه کوهورت هویزه انجام می‌شود؟
به منظور اطمینان یافتن از اجرای صحیح مطالعه و جمع آوری داده‌ها در طرح مطالعاتی کوهورت هویزه، تیم‌های کنترل کیفی در سطوح ملی (پرشین کوهورت) و دانشگاهی ایجاد شده است. در سطح دانشگاهی، اعضای تیم کنترل کیفی مطالعه کوهورت هویزه شامل یک اپیدمیولوژیست، یک کارشناس آمار زیستی و یک کارشناس علوم آزمایشگاهی می‌باشد. در تیم کنترل کیفی میدانی( فیلد) نیز دو نفر با مدرک کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی، آمار زیستی و علوم آزمایشگاهی وجود دارد. تمامی مراحل جمع‌آوری داده‌ها از قبیل سرشماری، دعوت، معاینه، مصاحبه و نمونه‌گیری و همچنین آزمایش‌گیری و ثبت نتایج آنها توسط تیم کنترل کیفی به صورت مستقیم نظارت می‌شود. همچنین در پایان فرآیند پرسشگری، به‌صورت تصادفی از شرکت‌کنندگان درخواست می‌شود تا به اتاق ناظر فیلد مراجعه کنند و بخشی از پرسشنامه را (حداقل دو سوال از هر حیطه) دوباره تکمیل کنند. در این بخش ناظر، صحت داده‌های ثبت شده در سامانه آنلاین و پاسخ شرکت‌کنندگان را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. ۹ ماه کامل تیم علمی و اجرائی کوهورت برای یافتن داده‌های ثبت نشده و پاکسازی داده‌ها زمان گذاشتند تا توانستند داده‌ها را برای محققین کاملا شفاف و پاکسازی شده آماده کنند.
در مورد تاسیس بیوبانک استاندارد دانشگاهی توضیح دهید.
بیوبانک کوهورت یکی از معدود بیوبانک‌های استاندارد کشور است که در مساحت ۱۵۰ متر مربع با ظرفیت حداقل ۲۴ فریزر در محل بیمارستان سوانح سوختگی اهواز جنب آزمایشگاه بیمارستان راه‌اندازی شد. این بیوبانک مجهز به خنک کننده عمومی در محل، آلارم‌های هشدار دهنده افزایش دمای فریزرها، دفتر ثبت داده‌ها و محل اداری مناسب برای تحویل نمونه می‌باشد. در حال حاضر نمونه‌های ذخیره شده در این بیوبانک مربوط به طرح کوهورت و طرح نیماد می‌باشند.
دستاوردهای کوهورت برای دانشگاه و منطقه چگونه بوده است؟
با اطمینان می‌توان اذعان داشت که مهم ترین دستاورد کوهورت هویزه، بررسی جامع وضعیت سلامت ۱۰۰۰۹ نفر از مردم این منطقه محروم بوده است. غربالگری و پایش مستمر ابعاد مختلف سلامت ساکنین مناطق روستایی و شهری تاکنون منجر به کشف موارد متعدد بیماری و ریسک فاکتورهایی بوده که غالبا افراد از وجود یا میزان اهمیت آن بی‌اطلاع بوده‌اند. همچنین تماس‌های مکرر و دوره‌ای کارکنان با ساکنین منطقه که بمنظور جمع‌آوری داده‌ها صورت می‌گیرد در عمل با آموزش و توصیه‌های بهداشتی و پزشکی همراه بوده است که می‌تواند به اصلاح عادات و الگوهای رفتاری مردم منطقه و در نهایت به ارتقاء سطح سلامت آنان منجر شود که خود رسالت اصلی دانشگاه علوم پزشکی بعنوان متولی سلامت افراد جامعه می‌باشد. مطالعه کوهورت مبتنی بر جمعیت ذاتا” دارای اعتبار بالایی بوده، بویژه که کوهورت هویزه در مراحل اجرای کار از ابزارها و روش‌های سنجش استاندارد و نیز سیستم نظارتی و کنترل کیفی مناسب بهره برده است. همچنین حجم نمونه بزرگ این مطالعه موجب بدست آمدن برآوردهای دقیق از شاخص‌های مورد مطالعه گردیده است. بعلاوه ماهیت طولی داده‌های کوهورت، پژوهشگران را قادر می‌سازد تا با اطمینان بیشتر از تقدم زمانی مواجهه‌ها نسبت به پیامدهای سلامت، استنباط‌های علیتی در زمینه ریشه‌ها، علل و عوامل موثر بر بیماری‌ها را با خطای کمتر و اطمینان بیشتر لحاظ نمایند. از دیگر فواید مطالعه کوهورت، تصویب ۵۷ طرح پژوهشی و ۱۳ پایان‌نامه تحقیقاتی با حداقل هزینه است که خود صرفه‌جویی بسیار خوبی در این شرایط اقتصادی برای دانشگاه داشته است. از دیگر مزایای این مطالعه استفاده از داده‌های مرکز مطالعاتی کوهورت هویزه در تدوین تعداد ۳۷ مقاله کشوری و دانشگاهی است که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال به ۵۰ مقاله معتبر بین‌المللی با شاخص اثر بالا برسد. از دیگر دستاوردهای این مطالعه، تاسیس بیوبانک دانشگاه است که برای اولین بار دانشگاه صاحب یک بیوبانک استاندارد با کلیه ویژگی‌های یک بیوبانک جامع می‌باشد که ظرفیت نصب ۲۴ فریزر را دارد و تا ۲۰ سال آینده می‌تواند کلیه نمونه‌های قابل ذخیره در دانشگاه را حفظ کند. یکی دیگر از ویژگی‌های کوهورت، قابلیت تعمیم‌پذیری بالای نتایج حاصل از داده‌های کوهورت هویزه در کل استان است. با توجه به تشابه زیاد در فرهنگ، الگوهای رفتاری و ویژگی‌های ژنتیکی، نتایج حاصل از این مطالعه بخوبی قابل تعمیم به این بخش از جامعه استانی می‌باشد که خود می‌تواند در کاهش بار عوارض بیماری‌های غیرواگیر در استان که باعث صرف هزینه‌های سنگین درمانی برای خانواده و دولت نیز می شود، موثر باشد.
منابع مالی مورد نیاز کوهورت از کجا تامین می‌شود؟
منابع مورد نیاز مالی مشترکا از معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و نیز هیئت رئیسه دانشگاه و شبکه بهداشت درمان هویزه و کمک خیرین محلی تامین شده که در فاز اولیه ثبت نام و ارزیابی مجدد که بخش پر هزینه طرح بوده، هزینه شده است. در حال حاضر در سال ششم پیگیری هستیم و عمده بودجه مورد نیاز طرح برای ایجاد ساختار، انجام آزمایشات و خرید امکانات هزینه شده و نیاز ما به اندک بودجه برای نگهداشت این ساختار مهم است که بحمدالله با حمایت قاطع ریاست دانشگاه از مطالعه کوهورت محقق شده است و دغدغه و نگرانی خاصی نداریم.
چگونه می‌توان پژوهشگران را برای همکاری در این طرح بزرگ دعوت کرد؟
کوهورت هویزه تنها کوهورتی در کشور است که تاکنون سه فراخوان دعوت پژوهشگران برای شرکت در مطالعه منتشر کرده است. در این سه فراخوان بیش از ۱۰۰ عنوان طرح و پایان‌نامه به شورای پژوهشی کوهورت ارائه شده که بیش از دو سوم تاییدیه همکاری گرفتند و داده‌های مورد نیاز به آنها ارائه گردید که بعضی مقالات خود را به چاپ رسانده‌اند و برخی در مرحله تهیه دریافت و یا پذیرش اولیه مقاله شده‌اند. این داده‌ها در قالب تفاهم‌نامه همکاری به محققین داده می‌شود که در این تفاهم‌نامه رعایت قوانین و مقررات ساری و جاری بر کل مطالعه کوهورت در کشور الزامی است.
برنامه آینده شما در چارچوب این طرح چیست؟
برنامه ما مجریان طرح، استفاده عملی از داده‌های استخراج شده برای اصلاح شاخص‌های مورد دار در جامعه هدف است که در غالب ترجمان دانش و انتقال آن به مردم قابلیت اجرائی دارد. اصلاحات مورد نظر در شاخص‌های مشکل دار با کمک معاونت بهداشتی استان، شبکه بهداشت و درمان شهرستان و نیز معتمدین شهری قابل انجام است. از جمله برگزاری کلاس‌های آموزشی، چاپ پمفلت، حضور در محل‌های عمومی و توجیه مردم و استفاده از وعاظ و خطیبان محلی است.
در پایان باید یادآوری کرد که مطالعه کوهورت مبتنی بر جمعیت، بدلیل گستردگی و چالش‌های متدولوژیک متعدد در طراحی و اجرا، بعنوان یکی از شاخص‌ها و معیارهای مهم توسعه یافتگی پژوهش هر منطقه تلقی شده و یافته‌های آن غالبا بعنوان معیار طلایی برای سایر مطالعات در نظر گرفته می‌شود.
